فخر رازی، شارح کلیات قانون ابن سینا

(بر اساس کتاب قانون ابن سینا، شارحان ومترجمان آن)

سلطان المتکلّمین ابو عبد اللّه محمّد فخر الدّین رازى معروف به ابن خطیب الرّى در ماه رمضان 544 ه./ 1149 م. در رى متولّد شد. پدرش ضیاء الدّین عمر نیز عالم و خطیب بود. او پس از تحصیلات اوّلیّه نزد پدرش و مجد الدّین جبلى براى تحصیلات عالى به مراغه سفر کرد و از عالمان آن دیار به تکمیل تحصیل پرداخت.

شهرت علمى او به زودى تا اقصى نقاط رسید. به شهرهاى مختلف آسیاى میانه سفر کرد و در همه جا مجلس درس او رونق داشت و عالمان وقت از مجالس درسش استفاده مى‏کردند. رازى بیشتر در رى اقامت داشت. اقامت او در خوارزم به سلامتى او لطمه زد. این دانشمند جلیل القدر طى سفرش در عقابیله واقع در نزدیکى هرات در روز اوّل شوّال 606 هجری به ملک بقا رفت. وى قبل از فوت در روز 21 محرّم الحرام 606 ه. به شاگردش ابراهیم بن ابو بکر بن على گفت که وصیّت‏نامه‏اش را بنویسد و در آن عقاید خود را توضیح داد.
پس از درگذشت او فرزندانش در هرات اقامت داشتند. چنگیز خان هنگام فتح هرات اعلام کرد که به فرزندان امام امان داده مى‏شود و آنان در قتل عامّ هرات جان سالم بدر بردند. نام فرزند ارشدش ضیاء الدّین بود. فرزند کوچکتر شمس الدّین نام داشت و هوش و فهم او را خود امام رازى هم تأیید مى‏کرد. کرسى تدریس پدر به او رسید. چون چنگیز خان در اثر سعى و کوشش علاء الملک وزیر به آنها امان داده بود، علاوه بر خواصّ، مردم عامّى نیز به منزل آنان پناهنده شده بودند. چون سپاه تاتار نتوانست فرزندان امام را بشناسد، گفتند که ما مى‏خواهیم فرزندان امام را زیارت کنیم. لذا هر دو پسر و یک دختر وى جلو آمدند و تاتار به استثناى آن سه همه را به قتل رساندند و آنان را پیش علاء الملک در سمرقند فرستادند. در بین دانشمندانى که در هرات به قتل رسیدند، طبیب معروف روزگار نجیب الدّین سمرقندى (ابو حامد محمّد بن عمر نجیب الدّین سمرقندى) نیز بود.
بزرگى و شرف علمى امام رازى به جایى رسیده بود که در رکاب او سیصد عالم بزرگ حرکت مى‏کردند و خوارزمشاه براى او احترام فراوان قایل بود. چون او به هرات رسید، از او پیشوازى باشکوهى به عمل آمد و خود سلطان حسین حاکم هرات براى پیشواز از او به بیرون شهر آمد. در سخنرانى او علاوه بر سلطان حسین، سلطان محمود خواهرزاده سلطان شهاب الدّین غورى شرکت خود را باعث سعادت دانست. در مجلس درس بزرگ و باشکوه او شاگردان به ترتیب مرتبه علمى مى‏نشستند؛ مثلا قطب الدّین مصرى و شهاب الدّین نیشابورى و زین الدّین کشى و شاگردان ممتاز دیگر در نزدیک استاد مى‏نشستند و سپس شاگردان دیگر به ترتیب درجات خود قرار مى‏گرفتند. پاسخ‏
پرسش‏هاى علمى را این شاگردان مى‏دادند و اگر پاسخ نقصى داشت، خود امام رازى توضیح مى‏داد و از فصاحت و بلاغت و خوبى تقریر و تبحّر علمى او حاضران در شگفت مى‏ماندند.
از صدها شاگرد او شمس الدّین خسروشاهى (متوفّى شوّال 652 ه./ 1254 م.) که طبیب سلطان صلاح الدّین داود بن الملک المعظم بود، ازاین‏جهت در اینجا قابل ذکر است که تلخیص پسندیده‏اى از کتاب الشفاى ابن سینا تدوین کرده بود.
فخر الدّین رازى علاوه بر مهارت زیاد در فلسفه و حکمت در فنّ طبّ نیز توانایى ویژه داشت. کتاب جامع الکبیر، کتاب التشریح (در تشریح سر تا حلق است و ناتمام مانده)، کتاب النبض، کتاب الاشربه، کتاب الزبدة و شرح کلّیّات قانون از تألیفات طبّى اوست. نسخه‏هاى شرح کلّیّات در بودلین و مشهد و برلین و ایاصوفیا و ظاهریه دمشق وجود دارد

منبع:
ظل الرحمن، قانون ابن سینا، شارحان ومترجمان آن، 1جلد، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى - تهران، چاپ: اول، 1383 ه.ش.